گونه‏شناسی تذکره‏های عرفانی

انواع ادبی دانشی است که آثار گوناگون ادبی را از نظر شکل ظاهری و مختصات درونی و محتوایی آنها تقسیم‏بندی می‏کند. این دسته‏بندی امکان واکاوی و تحقیق در ساختار ویژگی‏های هر نوع را به مخاطب می‏دهد. هر نوع ادبی می‏تواند به جهـات اقلیـمی، سیاسی، فرهنگی و ... با انواع دیگـر ترکیب شود و نوع جدیدی را به‏وجود آورد. تذکـره‏های عرفانی یکی از گونه‏هـای ادب عرفـانی هستند که به شـرح زندگی عارفـان می‏پردازند. در این تذکره‏ها دو نوع ادبی زندگی‏نامه‏نویسی و ادب عرفانی به‏هم پیوند خورده و نوع جدیدی را به‏وجود آورده است. در این پژوهش سعی شده است برای تبیین ساختار گون? تذکره‏های عرفانی و دسته‏بندی افراد این گونه، از منظر انواع ادبی به بررسی این آثار پرداخته شود. براساس بررسی‏های انجام شده، تذکره‏های عرفانی از نظر شکل و قالب به دو گون? منظوم و منثور تقسیم می شوند. اما از منظر دیگر می توان این تذکره ها را به دو گون? گروهی و فردی دسته بندی کرد. این دو گونه، خود از جنب? محتوایی شامل زیرمجموعه هایی هستند که عبارت اند از: تذکره های عمومی، اقلیمی، موضوعی(خاندانی، سلسله‏ای، زنان)، عصری، پرسش و پاسخ، خودنوشت، دیگرنوشت و... . در میان این گونه‏ها، تذکره‏های موضوعی (سلسله‏ای، خاندانی، زنان و زنجیر? طریقت مشایخ) از بیشترین بسامد برخوردار هستند. بیشترین تذکره‏های عرفانی در طول تاریخ تذکره‏نویسی، در قرن سیزدهم نوشته شده‏اند و در قرن‏های بعد از نگارش این آثار کاسته شده است. در دور? معاصر بسیاری از نویسندگان به زندگی‏نامه‏های فردی روی آورده‏اند.